Ματαιοδοξία ή... στα κελεύσματα της ματαιοδοξίας.

Μόλις η επιδίωξη για αναγνώριση πάρει διαστάσεις, προκαλεί στην ψυχική ζωή μια αυξημένη ένταση, η οποία επενεργεί και ο άνθρωπος συλλαμβάνει σαφέστερα τον σκοπό της δύναμης και υπεροχής και αποβλέπει να τον εκπληρώσει με ισχυρότερη παρακίνηση. Η ζωή του γίνεται αναμονή ενός μεγάλου θριάμβου. Ένας τέτοιος άνθρωπος γίνεται υποκειμενικός, γιατί χάνει τη συνάφεια με τη ζωή, γιατί πάντα ασχολείται με το ζήτημα τι είδους εντύπωση προξενεί και τι σκέπτονται οι άλλοι γι' αυτόν. Η ελευθερία δράσης του παρεμποδίζεται εξαιρετικά και εμφανίζει το συχνότερα απαντημένο χαρακτηριστικό γνώρισμα, τη ματαιοδοξία.

Μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι η ματαιοδοξία, έστω και μόνο σε ίχνη, υπάρχει σε κάθε άνθρωπο. Και επειδή δεν κάνει εντύπωση αν κανείς παρουσιάζει τη ματαιοδοξία του εντελώς απροκάλυπτη στην κοινή θέα, βρίσκεται αυτή τις πιο πολλές φορές καλά κρυμμένη και παίρνει τις πιο διαφορετικές μορφές. Μπορεί κανείς και με μια ορισμένη μετριοφροσύνη να είναι ματαιόδοξος. Ένας άνθρωπος μπορεί να είναι τόσο ματαιόδοξος, ώστε ή η εκτίμηση των άλλων δεν τον ενδιαφέρει καθόλου ή την επιδιώκει με βουλιμία και προσπαθεί να τη στρέψει προς όφελός του.

Εάν η ματαιοδοξία ξεπεράσει έναν ορισμένο βαθμό, γίνεται εξαιρετικά επικίνδυνη. Εκτός του ότι εξαναγκάζει τον άνθρωπο να κάνει κάθε λογής ανώφελες εργασίες και δαπάνες, οι οποίες αφορούν περισσότερο την εμφάνιση παρά την ύπαρξη, και του ότι επιτρέπει σ' αυτόν να σκέφτεται περισσότερο τον εαυτό του και το πολύ - πολύ την κρίση των άλλων για το άτομό του, τον φέρνει επίσης σε μια κατάσταση που χάνει εύκολα την επαφή με την πραγματικότητα. Προχωρεί χωρίς κατανόηση των ανθρώπινων σχέσεων, χωρίς συνάφεια με τη ζωή. Ξεχνά τί γυρεύει η ζωή απ' αυτόν και τί θα είχε αυτός σαν άνθρωπος να της προσφέρει. Η ματαιοδοξία είναι σε θέση, περισσότερο από κάθε άλλο ελάττωμα, να εμποδίσει κάθε ελεύθερη εξέλιξη του ανθρώπου, γιατί αυτός σκέφτεται μόνιμα αν στο τέλος διαφαίνεται κάποιο πλεονέκτημα για τον εαυτό του.

Συχνά οι άνθρωποι εξυπηρετούνται με το ότι, αντί για τη λέξη ματαιοδοξία ή αλαζονεία, χρησιμοποιούν τη λέξη φιλοδοξία που ηχεί πιο ευχάριστα. Υπάρχει ένα πλήθος ανθρώπων οι όποιοι ομολογούν με περηφάνια πόσο φιλόδοξοι είναι. Καμιά φορά χρησιμοποιούν επίσης και την έννοια «φιλοπονία». Εφόσον αυτή αποδείχνεται χρήσιμη για μια υπόθεση που εξυπηρετεί τους ανθρώπους, μπορεί κανείς να την αποδεχτεί. Κατά κανόνα όμως όλες αυτές οι εκφράσεις καλύπτουν μόνο μια εξαιρετικά αναπτυγμένη ματαιοδοξία.

Η ματαιοδοξία συντελεί ώστε από πολύ νωρίς τέτοιοι άνθρωποι δε γίνονται καλοί συμπαίκτες, αλλά καταστροφείς του παιχνιδιού. Εάν δουν ότι αποκλείεται η ικανοποίηση της ματαιοδοξίας τους, προσπαθούν συχνά να επιτύχουν τουλάχιστο να υποφέρουν οι άλλοι. Μπορεί συχνά να παρατηρήσει κανείς στα παιδιά, των οποίων η ματαιοδοξία είναι στην ανάπτυξή τους, πώς σε απειλητικές καταστάσεις επιδείχνουν την αξία τους και κάνουν τους αδύνατους να αισθανθούν τη δύναμή τους. Επίσης και οι περιπτώσεις βασανισμού των ζώων συγκαταλέγονται σ' αυτές τις εκδηλώσεις. Άλλα παιδιά που είναι κάπως αποθαρρυμένα, θα επιδιώξουν να ικανοποιήσουν τη ματαιοδοξία τους με ακατανόητες μικρότητες και παράμερα από τον μεγάλο στίβο της δουλειάς, πάνω σε ένα δεύτερο θέατρο επιχειρήσεων που το δημιουργεί η ψυχική τους διάθεση, προσπαθούν να ικανοποιήσουν την τάση τους για αναγνώριση. Εδώ θα συναντήσουμε όλους εκείνους που πάντα παραπονιούνται για τις δυσκολίες της ζωής και οι οποίοι ισχυρίζονται πάντα ότι κάτι τους φταίει. Όπως ισχυρίζονται ότι, αν δεν ήταν η διαπαιδαγώγησή τους τόσο κακή και αν δεν είχαν εμφανιστεί στη ζωή τους τόσα κακά, τότε θα βρίσκονταν στην πρώτη θέση. Τέτοια και παρόμοια είναι τα παράπονά τους. Πάντα βρίσκουν προφάσεις να μην τραβήξουν ανοιχτά στο μέτωπο της ζωής. Από τα όνειρά τους αντλούν πάντα την ικανοποίηση της ματαιοδοξίας τους.

Ο συνάνθρωπος κρίνεται γενικά πολύ άσχημα. Είναι εκτεθειμένος σε μεγάλο βαθμό στην κριτική αυτών των ανθρώπων. Ο ματαιόδοξος συνήθως επιδιώκει να ξεφορτωθεί τις ευθύνες οποιασδήποτε αποτυχίας. Πάντα αυτός έχει δίκιο και οι άλλοι άδικο, ενώ στη ζωή δεν πρόκειται καθόλου για το αν έχεις δίκιο, αλλά πώς προωθείς την υπόθεσή σου και πώς συμβάλλεις στην προαγωγή των άλλων. Αντί γι' αυτά ακούει κανείς πάντα από το στόμα του μόνο παράπονα και δικαιολογίες.

Εδώ έχουμε να κάνουμε με τεχνάσματα του ανθρώπινου πνεύματος, με προσπάθειες να εξασφαλιστεί ότι δε θα πληγωθεί η προσωπική ματαιοδοξία για να παραμείνει ακέραιο και να μην κλονιστεί το αίσθημα τής υπεροχής.

Συχνά ακούει κανείς την αντίρρηση ότι δε θα μπορούσαν χωρίς τη φιλοδοξία να πραγματοποιηθούν τα μεγάλα επιτεύγματα τής ανθρωπότητας. Αυτό είναι ένα πρόσχημα. Είναι μια λαθεμένη άποψη. Επειδή κανένας άνθρωπος δεν είναι απαλλαγμένος από ματαιοδοξία, κάθε άνθρωπος έχει επίσης κάτι απ' αυτό το χαρακτηριστικό. Ασφαλώς όμως αυτό δεν μπορεί να του δώσει την κατεύθυνση και να του χαρίσει εκείνη τη δύναμη που οδηγεί σε χρήσιμα κατορθώματα. Αυτά μπορεί να πραγματοποιηθούν μόνο από το αίσθημα της κοινότητας. Δεν είναι πραγματοποιήσιμο ένα μεγαλοφυές επίτευγμα χωρίς κοντά σ' αυτό να λογαριάζεται κατά έναν τρόπο η κοινότητα. Προϋπόθεση γι' αυτό είναι πάντα η σύνδεση με την ολότητα, είναι η θέληση να προαχθεί αυτή. Αλλιώς δεν μπορεί να αποδοθεί σ' ένα τέτοιο επίτευγμα οποιαδήποτε αξία. Ό,τι υπάρχει σ' αυτό σα ματαιοδοξία, είναι ασφαλώς μόνο παρενόχληση και εμπόδιο. Η επίδρασή της δεν μπορεί να είναι μεγάλη.